Każdy z nas może znaleźć się w sytuacji, w której zostanie uznany za podejrzanego popełnienia przestępstwa. Ta nieprzewidywalność sprawia, że zrozumienie praw i obowiązków wynikających z tej roli jest kluczowe. Podejrzany to osoba, wobec której istnieją uzasadnione podejrzenia popełnienia przestępstwa, jednak do momentu oficjalnego postawienia zarzutów i ewentualnego skazania, pozostaje ona w sferze domniemania niewinności. Różnica ta nadaje podejrzanemu również inne prawa niż osobie oskarżonej, które warto znać.
Kim jest podejrzany, a kim oskarżony?
Podejrzany
Prawo karne wskazuje iż podejrzanym jest osoba, wobec której istnieją uzasadnione podejrzenia popełnienia przestępstwa. Faza bycia podejrzanym zazwyczaj następuje na wczesnym etapie procesu karnego, jeszcze przed postawieniem oficjalnych zarzutów. W tym momencie organy ścigania, takie jak policja lub prokuratura, gromadzą dowody i przesłuchują świadków, aby ustalić, czy istnieją podstawy do postawienia formalnych zarzutów.
Oskarżony
Status oskarżonego nadaje się osobie, przeciwko której został już wniesiony akt oskarżenia do sądu. Oznacza to, że prokuratura zebrała wystarczająco dużo dowodów wskazujących na to, że dana osoba może być winna popełnienia przestępstwa, i zdecydowała się na podjęcie kroków prawnych. Oskarżony w trakcie sprawy karnej i procesu sądowego ma określone prawa, w tym prawo do obrony i przedstawienia własnych dowodów.
Jakie prawa i obowiązki ma podejrzany?
Podejrzany jest zobowiązany do:
- Przeprowadzenia oględzin zewnętrznych swojego ciała,
- Poddania się badaniom, które nie wymagają naruszania integralności ciała,
- Przechodzenia badań psychologicznych i psychiatrycznych,
- Umożliwienia pobierania próbek krwi, włosów, wymazów z policzków i innych wydzielin ciała,
- Powiadamiania odpowiednich organów o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu,
- Stawiania się na wezwania organów ścigania,
- W przypadku pobytu za granicą, wskazania osoby do odbioru korespondencji w Polsce, w przeciwnym razie uważa się, że pismo zostało doręczone.
Podejrzanemu przysługuje mu prawo do:
- Bycia informowanym o treści zarzutów,
- Składania wyjaśnień lub odmowy ich składania,
- Odmowy odpowiedzi na niektóre pytania,
- Wnioskowania o przeprowadzenie określonych czynności,
- Korzystania z pomocy obrońcy,
- Zapoznawania się z materiałami postępowania przygotowawczego na jego zakończenie,
- Korzystania z pomocy tłumacza,
- Składania pisemnych wyjaśnień (tylko w postępowaniu przygotowawczym),
- Korzystania z mediacji,
- Bycia w towarzystwie obrońcy podczas przesłuchania (jeśli podejrzany ma obrońcę),
- Dostępu do akt sprawy i sporządzania ich odpisów lub kopii, choć prokurator może odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro prowadzonego postępowania.
Znajomość swoich praw jako podejrzany jest kluczowa z kilku powodów. Umożliwia ona podejrzanemu efektywną i świadomą obronę w procesie karnym. Pozwala na zrozumienie granic, w jakich mogą działać organy ścigania, i daje narzędzia do zabezpieczenia własnych interesów oraz godności osobistej.
